Karadeniz bölgesinde Samsundan Artvin e kadar hemen hemen bütün il, ilçe ve köylerde soyadı KOÇ olan ve kendilerine Koçoğlu, Koçaloğlu veya Koçalioğlu denilen sülalelere rastlanılmaktadır.
Çeşitli kaynaklar; pek çok Müslüman ve Hristiyan ailenin toplu olarak yöremize sürüldüğü, aynı soyadı taşıyan ancak birbirlerinden çok az uzak bu büyük ailelerin kökeni belkide bu toplu sürgünlere dayanır şeklinde ifade etmektedirler. Ancak günümüzde bir birleri ile bağlantısı kalmayan Koç veya Koçaloğlu sülalelerine ait kişiler kendi soyadlarının dedelerinden geldiğine inanmaktadırlar. Şöyle ki;
Görele ilçe merkezine 15 km mesafedeki Şahinyuva köyündeki soyadları Koç olan Koçalioğulları (Koçalu)na göre soyadları rahmetli dedelerinin babası Ali kafası ile çivi çakıyormuş, çiviye kafasını koç gibi hareket ederek vuruyormuş, bu hareketlerinden dolayı lakabı koç ali olmuş şeklinde belirtiyorlar.
Yine, Akçaabat Acisu'daki Koçoğulları da soyadları olan Koç un Yiğit, gürbüz anlamında olduğunu ve koyunların erkeği olan koç tan geldiğine inanmaktadırlar.
Bir diğer inanış ise Düzköy Alazlıdaki Koçalioğullarının dedeleri olan Ali'nin Çocukken çok gürbüz ve yakışıklı olması nedeniyle ona Koç Ali denmesi nedeniyle bunun çocuklarına da Koç Alioğulları denmiştir şeklindedir.
Oysa ki Koçoğlu, Koçaloğlu veya Koçalioğlu olarak anılan sülale bir Kıpçak (Kuman) Türkleri oymağıdır. Kuman boy ve oymak isimlerine sadece Doğu Karadeniz Bölgesinde değil kumanların yayıldığı diğer çoğrafyalarda da rastlanır. Karadeniz bölgesinde yaygın olarak bulunan Kuman oymaklarından biri de Koçallilardır. Diğer kuman boyları gibi Koçlar da Samsundan Artvin e kadar bütün Karadeniz illerine yaygın olarak yerleşmişlerdir. Bugün bütün Karadeniz boyunca Koç, Koçaloğlu veya Koçalioğlu olarak bilinen pek çok aile vardır. Bu ailelerden bazıları dedelerinin KOÇ ALİ adlı birisi olduğu için Koçali adını aldıklarını zannederek Cumhuriyetten sonra soyadı olarak koç, Koçaloğlu veya Koçalioğlu soy adını almışlardır. Oysa kelimenin aslı KOÇ+EL dir. Burada el veya il eski Türkçede yer, yurt anlamındadır. Bu nedenle Cumhuriyet öncesinde Koçelliler veya halk ağızı ile Koçallilar kelimesi Cumhuriyetle birlikte Koçoğlu, Koçaloğlu veya Koçalioğluna dönüşmüştür.
Bu boya ait ailelerde bir kaç kuşak öncesinde Koç Ali lakaplı birisi yaşamış olsa bile ailenin adının buradan gelmediği muhakkaktır. Tıpkı yine bir kuman boyu olan Sarallar da bir kaç kuşak önce yaşamış Sarı Alinin oğulları değil, Saral boyuna mensup kişilerdir. Doğu Karadenizin bütün illerinde yaygın olarak yaşadıklarını bildiğimiz bu boyların mensuplarını bir kişinin torunları olarak düşünmek çok yanlıştır. Bu boyların bugün çok geniş bir çoğrafyaya yayılışı tarihi bir süreç içerisinde gerçekleşmiştir.
Bu kadar geniş bir sahada gruplar halinde faaliyet gösteren Kumanları İslam kaynakları Kıpçak olarak anar. Kumanlar Rus kaynaklarında Polevets, Bizans kaynaklarının Kuman, Ermeni kaynaklarının Khartes, Alman kaynaklarının Falben olarak adlandırılıyordu. Çeşitli dillerde ki bu kelimeler saman beyazı, açık sarı, sarışın, sarı saçlı anlamındadır .Sarışın olma Kun+Sarı (Sarı-Uygur)+Kıpçakların birleşmesinden meydana gelen Kumanların bazı boylarının en önemli fiziksel özelliklerinden bir tanesidir.
Genel anlamda bu fiziksel özelliklere uyan Koçaloğulları kaynaklara göre; Rasnonyi nin Macaristan da ki Kumanlarla ilgili bilgilerden derlediği Kuman Özel Adları adlı sözlüğünde yer alan Kuman menşeli isimlerden bölgemizde de yer ya da aile adı olarak rastlanan bazılarını da Ayaz/Ayazoğlu , Balaban/Balabanoğlu , Balta/Baltaoğlu , Barkan , Buğa/Boğalıoğlu , Çakan , Çora , Kaba/Kabaoğlu , Kaban/Gabanlar , Kaçmaz , Kara , Karaca , Karduman , Kepenek , Koç , Koçali/Koçalioğlu , Koçkar , Kolbas , Külünkoğlu , Tepret/Tepretoğlu , Tolun , Toruntay , Ulaş,Yula olarak sıralayabiliriz. Burada görüldüğü gibi Macar Türkolog Rasnonyi, Koç, Koçali/Koçalioğlu nu Kuman Türklerinden saymaktadır.
Bir diğer kaynak olarakta Şavşat tarihinde: 1020 yılından itibaren Doğudan Selçuklu akınları gelmeye başlamıştır. Fatih Sultan Mehmet 1461 de Trabzon ve Rize yi alır. Bu sırada çevredeki bazı Türk yerleşim bölgeleri Atabekler tarafından yönetiliyordu. Örneğin, Şavşat ilçesinin Köprülü köyüne Kıpçak Atabeyi Zor-Tuna ilk camiyi yapar. Artvin Şavşat ilçesine yerleşenler genellikle Gürcüce bildiği halde az da olsa Türkçeden başka dil bilmeyen ve Gürcü olmayanlar vardır. Örneğin, Kurtoğulları, Koçoğulları, Gagozlar vs. lakaplarla anılırlar. Bunu yer adlarında da görmekteyiz. Bu yazı da belirdildiği gibi adı gecen Kurtoğulları, Koçoğullarının aslı Türktür. Araştırma neticesinde Koçoğullarının, Kurtoğullarının büyük ihtimal Kıpçak Türkleri olduklarından yanadır şeklinde anlatılırken açıkça Koç ların Kıpçak Türkü olduğunu belirtmektedir.
Bir diğer kaynakta ise; Kıpçak Türklerinin 1050 yıllarında Orta Asyadan Karadenizin güney kısmına göç ettiklerini belirtmektedir. Kıpçak Türklerinin büyük bir kolu olan Koçalioğulları, tarım ve hayvancılık ile uğraştıkları için Trabzonun yüksek dağlık kısımları olan Tonya ve Akçaabatın çeşitli köylerine dağılmışlardır. Eskiden Akçaabat a bağlı olan ve daha sonra ilçe olan Düzköye bağlanan Alazlı (Mula) Köyüne yerleşen Koçalioğulları, köy merkezinden zamanla köyün çevresine dağıldılar şeklinde ifade etmektedirler.
Kumanların bir oymağı olan Koçaloğullarının konuşma dilinde de Kıpçakçanın etkileri görülmektedir. Kıpçak Türklerinin konuştuğu Kıpçakça da dağ, tağ olarak ve geliyor ise keliyir şeklinde söyleniyordu. Ayrıca ğ yerine v kullanılıyordu. Bunun izlerini hala görebilmekteyiz. Yine çevremize baktığımızda Kumanca olan bek çok yer ve kişi adlarını kullanmaktayız. Örneğin Düzköy e bağlı Alazlı Köyünde bir yer adı olan Kozneşa kumancadır. Yine Hoşoğlan, Demirci, şişman gibi isimlerin kaynağı Kıpçakçadır.
Diğer Türk unsurlar gibi Kumanların da Karadeniz in kuzeyindeki sahalar ve Doğu Avrupa da olduğu gibi Kuzey Doğu Anadolu ve Trabzon bölgesinde de çok önemli etkileri olmuştur. Tarihi olayları incelediğimiz zaman Kumanların bu bölgeye girmelerinin Kafkasya ve Gürcistan üzerinden olduğunu görürüz. Akçaabat nüfüs defterlerine göre, bugün kent içine ve köylerde oturanların kimi ailelerinin atalarının Konya, Adana, Maraş gibi uzak illerden ya da Kafkasya, Trakya, Mısır gibi uzak ülkelerden gelindiği öne sürülüyor. Buradan yola çıkarak Koçaloğullarınında diğer Kuman Türkleri gibi Kafkasya üzerinden Karadenize göç ettikleri söylenebilir.
Kıpçak Türkleri (Kumanlar) 1017'de Orta Asya'da Karahitayların baskınıyla batıya göçtüler. 1050 Yıllarında daha önceden Karadeniz'in kuzeyine yerleşen Oğuz ve Peçenek guruplarıyla kaynaştılar.
Trabzon yöresi Bizans İmparatorluğu ve Trabzon Rum Devleti döneminde bile yoğun bir şekilde değişik boylara mensup Türkler tarafından iskana sahne olmuştur. 11. ve 14. yüzyıllarda Kafkasya üzerinden gelen Kuman Türkleri, 1071 Malazgirt Zaferinden sonra da İran üzerinden gelen Oğuz boyları Karadeniz bölgesinde yoğunlaşmışlardır.
Savaşçı, cesur ve yiğit insanlardan oluşan Kumanlar daha önceki yıllarda da Gürcü ordusunda paralı asker olarak hizmet görmüşlerdi. Birkaç defa isyana teşebbüs eden Kumanları Ardahan,Göle, Oltu, Tortum , Şavşat, Ardanuç, Yusufeli bölgelerine yerleştirerek Gürcüstan dan uzaklaştırmışlardır.
Bu kaynaklardan da anlaşılabileceği gibi bir Kuman boyu olan KOÇ lar 1050 yıllaradan itibaren dönem dönem Karadeniz bölgesine göç etmiş ve çeşitli yörelerine yerleşmiştir. Anadolunun Türkleşmesinde ve Türk toprağı olmasında kendine düşen payı yerine getirmiştir.
Eski Türkler de bereket ve bolluk getirmesi amacı ile çeşitli hayvanlar totem olarak kullanılırdı. Hayvan cinsinden de erkekler seçilirdi (koyundan koç, deveden buğra, attan aygır). Koçaloğullarını temsil etmesinden mi dir bilinmez günümüzde hala ürün deposu olarak kullanıdığımız seranderin önüne bir KOÇ boynuzu çakılı durmaktadır.
Çeşitli kaynaklar; pek çok Müslüman ve Hristiyan ailenin toplu olarak yöremize sürüldüğü, aynı soyadı taşıyan ancak birbirlerinden çok az uzak bu büyük ailelerin kökeni belkide bu toplu sürgünlere dayanır şeklinde ifade etmektedirler. Ancak günümüzde bir birleri ile bağlantısı kalmayan Koç veya Koçaloğlu sülalelerine ait kişiler kendi soyadlarının dedelerinden geldiğine inanmaktadırlar. Şöyle ki;
Görele ilçe merkezine 15 km mesafedeki Şahinyuva köyündeki soyadları Koç olan Koçalioğulları (Koçalu)na göre soyadları rahmetli dedelerinin babası Ali kafası ile çivi çakıyormuş, çiviye kafasını koç gibi hareket ederek vuruyormuş, bu hareketlerinden dolayı lakabı koç ali olmuş şeklinde belirtiyorlar.
Yine, Akçaabat Acisu'daki Koçoğulları da soyadları olan Koç un Yiğit, gürbüz anlamında olduğunu ve koyunların erkeği olan koç tan geldiğine inanmaktadırlar.
Bir diğer inanış ise Düzköy Alazlıdaki Koçalioğullarının dedeleri olan Ali'nin Çocukken çok gürbüz ve yakışıklı olması nedeniyle ona Koç Ali denmesi nedeniyle bunun çocuklarına da Koç Alioğulları denmiştir şeklindedir.
Oysa ki Koçoğlu, Koçaloğlu veya Koçalioğlu olarak anılan sülale bir Kıpçak (Kuman) Türkleri oymağıdır. Kuman boy ve oymak isimlerine sadece Doğu Karadeniz Bölgesinde değil kumanların yayıldığı diğer çoğrafyalarda da rastlanır. Karadeniz bölgesinde yaygın olarak bulunan Kuman oymaklarından biri de Koçallilardır. Diğer kuman boyları gibi Koçlar da Samsundan Artvin e kadar bütün Karadeniz illerine yaygın olarak yerleşmişlerdir. Bugün bütün Karadeniz boyunca Koç, Koçaloğlu veya Koçalioğlu olarak bilinen pek çok aile vardır. Bu ailelerden bazıları dedelerinin KOÇ ALİ adlı birisi olduğu için Koçali adını aldıklarını zannederek Cumhuriyetten sonra soyadı olarak koç, Koçaloğlu veya Koçalioğlu soy adını almışlardır. Oysa kelimenin aslı KOÇ+EL dir. Burada el veya il eski Türkçede yer, yurt anlamındadır. Bu nedenle Cumhuriyet öncesinde Koçelliler veya halk ağızı ile Koçallilar kelimesi Cumhuriyetle birlikte Koçoğlu, Koçaloğlu veya Koçalioğluna dönüşmüştür.
Bu boya ait ailelerde bir kaç kuşak öncesinde Koç Ali lakaplı birisi yaşamış olsa bile ailenin adının buradan gelmediği muhakkaktır. Tıpkı yine bir kuman boyu olan Sarallar da bir kaç kuşak önce yaşamış Sarı Alinin oğulları değil, Saral boyuna mensup kişilerdir. Doğu Karadenizin bütün illerinde yaygın olarak yaşadıklarını bildiğimiz bu boyların mensuplarını bir kişinin torunları olarak düşünmek çok yanlıştır. Bu boyların bugün çok geniş bir çoğrafyaya yayılışı tarihi bir süreç içerisinde gerçekleşmiştir.
Bu kadar geniş bir sahada gruplar halinde faaliyet gösteren Kumanları İslam kaynakları Kıpçak olarak anar. Kumanlar Rus kaynaklarında Polevets, Bizans kaynaklarının Kuman, Ermeni kaynaklarının Khartes, Alman kaynaklarının Falben olarak adlandırılıyordu. Çeşitli dillerde ki bu kelimeler saman beyazı, açık sarı, sarışın, sarı saçlı anlamındadır .Sarışın olma Kun+Sarı (Sarı-Uygur)+Kıpçakların birleşmesinden meydana gelen Kumanların bazı boylarının en önemli fiziksel özelliklerinden bir tanesidir.
Genel anlamda bu fiziksel özelliklere uyan Koçaloğulları kaynaklara göre; Rasnonyi nin Macaristan da ki Kumanlarla ilgili bilgilerden derlediği Kuman Özel Adları adlı sözlüğünde yer alan Kuman menşeli isimlerden bölgemizde de yer ya da aile adı olarak rastlanan bazılarını da Ayaz/Ayazoğlu , Balaban/Balabanoğlu , Balta/Baltaoğlu , Barkan , Buğa/Boğalıoğlu , Çakan , Çora , Kaba/Kabaoğlu , Kaban/Gabanlar , Kaçmaz , Kara , Karaca , Karduman , Kepenek , Koç , Koçali/Koçalioğlu , Koçkar , Kolbas , Külünkoğlu , Tepret/Tepretoğlu , Tolun , Toruntay , Ulaş,Yula olarak sıralayabiliriz. Burada görüldüğü gibi Macar Türkolog Rasnonyi, Koç, Koçali/Koçalioğlu nu Kuman Türklerinden saymaktadır.
Bir diğer kaynak olarakta Şavşat tarihinde: 1020 yılından itibaren Doğudan Selçuklu akınları gelmeye başlamıştır. Fatih Sultan Mehmet 1461 de Trabzon ve Rize yi alır. Bu sırada çevredeki bazı Türk yerleşim bölgeleri Atabekler tarafından yönetiliyordu. Örneğin, Şavşat ilçesinin Köprülü köyüne Kıpçak Atabeyi Zor-Tuna ilk camiyi yapar. Artvin Şavşat ilçesine yerleşenler genellikle Gürcüce bildiği halde az da olsa Türkçeden başka dil bilmeyen ve Gürcü olmayanlar vardır. Örneğin, Kurtoğulları, Koçoğulları, Gagozlar vs. lakaplarla anılırlar. Bunu yer adlarında da görmekteyiz. Bu yazı da belirdildiği gibi adı gecen Kurtoğulları, Koçoğullarının aslı Türktür. Araştırma neticesinde Koçoğullarının, Kurtoğullarının büyük ihtimal Kıpçak Türkleri olduklarından yanadır şeklinde anlatılırken açıkça Koç ların Kıpçak Türkü olduğunu belirtmektedir.
Bir diğer kaynakta ise; Kıpçak Türklerinin 1050 yıllarında Orta Asyadan Karadenizin güney kısmına göç ettiklerini belirtmektedir. Kıpçak Türklerinin büyük bir kolu olan Koçalioğulları, tarım ve hayvancılık ile uğraştıkları için Trabzonun yüksek dağlık kısımları olan Tonya ve Akçaabatın çeşitli köylerine dağılmışlardır. Eskiden Akçaabat a bağlı olan ve daha sonra ilçe olan Düzköye bağlanan Alazlı (Mula) Köyüne yerleşen Koçalioğulları, köy merkezinden zamanla köyün çevresine dağıldılar şeklinde ifade etmektedirler.
Kumanların bir oymağı olan Koçaloğullarının konuşma dilinde de Kıpçakçanın etkileri görülmektedir. Kıpçak Türklerinin konuştuğu Kıpçakça da dağ, tağ olarak ve geliyor ise keliyir şeklinde söyleniyordu. Ayrıca ğ yerine v kullanılıyordu. Bunun izlerini hala görebilmekteyiz. Yine çevremize baktığımızda Kumanca olan bek çok yer ve kişi adlarını kullanmaktayız. Örneğin Düzköy e bağlı Alazlı Köyünde bir yer adı olan Kozneşa kumancadır. Yine Hoşoğlan, Demirci, şişman gibi isimlerin kaynağı Kıpçakçadır.
Diğer Türk unsurlar gibi Kumanların da Karadeniz in kuzeyindeki sahalar ve Doğu Avrupa da olduğu gibi Kuzey Doğu Anadolu ve Trabzon bölgesinde de çok önemli etkileri olmuştur. Tarihi olayları incelediğimiz zaman Kumanların bu bölgeye girmelerinin Kafkasya ve Gürcistan üzerinden olduğunu görürüz. Akçaabat nüfüs defterlerine göre, bugün kent içine ve köylerde oturanların kimi ailelerinin atalarının Konya, Adana, Maraş gibi uzak illerden ya da Kafkasya, Trakya, Mısır gibi uzak ülkelerden gelindiği öne sürülüyor. Buradan yola çıkarak Koçaloğullarınında diğer Kuman Türkleri gibi Kafkasya üzerinden Karadenize göç ettikleri söylenebilir.
Kıpçak Türkleri (Kumanlar) 1017'de Orta Asya'da Karahitayların baskınıyla batıya göçtüler. 1050 Yıllarında daha önceden Karadeniz'in kuzeyine yerleşen Oğuz ve Peçenek guruplarıyla kaynaştılar.
Trabzon yöresi Bizans İmparatorluğu ve Trabzon Rum Devleti döneminde bile yoğun bir şekilde değişik boylara mensup Türkler tarafından iskana sahne olmuştur. 11. ve 14. yüzyıllarda Kafkasya üzerinden gelen Kuman Türkleri, 1071 Malazgirt Zaferinden sonra da İran üzerinden gelen Oğuz boyları Karadeniz bölgesinde yoğunlaşmışlardır.
Savaşçı, cesur ve yiğit insanlardan oluşan Kumanlar daha önceki yıllarda da Gürcü ordusunda paralı asker olarak hizmet görmüşlerdi. Birkaç defa isyana teşebbüs eden Kumanları Ardahan,Göle, Oltu, Tortum , Şavşat, Ardanuç, Yusufeli bölgelerine yerleştirerek Gürcüstan dan uzaklaştırmışlardır.
Bu kaynaklardan da anlaşılabileceği gibi bir Kuman boyu olan KOÇ lar 1050 yıllaradan itibaren dönem dönem Karadeniz bölgesine göç etmiş ve çeşitli yörelerine yerleşmiştir. Anadolunun Türkleşmesinde ve Türk toprağı olmasında kendine düşen payı yerine getirmiştir.
Eski Türkler de bereket ve bolluk getirmesi amacı ile çeşitli hayvanlar totem olarak kullanılırdı. Hayvan cinsinden de erkekler seçilirdi (koyundan koç, deveden buğra, attan aygır). Koçaloğullarını temsil etmesinden mi dir bilinmez günümüzde hala ürün deposu olarak kullanıdığımız seranderin önüne bir KOÇ boynuzu çakılı durmaktadır.
Kaynakça:
1-Türk otağı » Türkçü düşünce sitesi 20-5-2006
2-http://www.sahinyuva.com/page/nick.asp? 21-5-2007
3. http://www.akcaabat-acisu.com/Content-pa-showpage 15-6-2007
4. Trabzon Tarihi Sempozyumu,(1999) Doğu Karadeniz bölgesinin Etnik tarihi üzerine (Mehmet Bilgin) Trabzon: Belediye Kültür Yayınları 79-82
5.Koç, M. Hafız Abdullahın Hayatı.
6. ERÖZ, MehmetTürk İçtimai Hayatında Totemizm İzleri, İktisat Fakültesi Mecmuasından Ayrı Basım, İstanbul 1973, s.289-295
1-Türk otağı » Türkçü düşünce sitesi 20-5-2006
2-http://www.sahinyuva.com/page/nick.asp? 21-5-2007
3. http://www.akcaabat-acisu.com/Content-pa-showpage 15-6-2007
4. Trabzon Tarihi Sempozyumu,(1999) Doğu Karadeniz bölgesinin Etnik tarihi üzerine (Mehmet Bilgin) Trabzon: Belediye Kültür Yayınları 79-82
5.Koç, M. Hafız Abdullahın Hayatı.
6. ERÖZ, MehmetTürk İçtimai Hayatında Totemizm İzleri, İktisat Fakültesi Mecmuasından Ayrı Basım, İstanbul 1973, s.289-295
koçanoğlu Kıpçak (Kuman) Türk ümüdür
YanıtlaSilOsmanlı zamanında Trabzon'da kadılık görevi yapan kocalı oğlu Ömer Fevzi bey(büyük babam)in anlattığına göre Rum pontusun surlarına fatih Sultan Mehmet'in sancağını diken Ali isminde bir askerin sırtını sivazlayan ve ona aslan koçum diyen sultandan sonra soyumuz kocaliogullari diye anılmış ve cumhuriyetten sonra KOÇ soyadı babam Mehmet Ali tarafından alınmış.
YanıtlaSilBen Harputlu koçalioğullarındanım büyük dedemiz bin yıl önce şam dolaylarından anadoluya yedi oğlu ve şurekâsıyla girmiştir ilk gelen dedenin ismi Alinizamdır.bize bin yıldır koçali zadeler, koçalioğulları veya koçaligil denilmektedir kalanımız bin yıldır budur,muhtemeldirki yedi kardeşin biri harpuşta kalmıştır biz onun torunlarıyız diğer kardeşler karadenize doğru geçmiş ola bilirler.
YanıtlaSilLakabımız yazmıştım,kanalımız diye neşretmiş.
YanıtlaSilBizim bölgelerde ve civar vilayetlerde koçalioğulları diye başka lakab yoktur bulgar isyanda ocak olan koçali baba türbesi ve torunları varmış bayezıtın nigbolu seferine iştirak etmiş o beldenin mülk amiri olarak kalmıştır,malatya taraflarından geldiği söylenen o ocakta bizden Harputtan gitmiştir çünkü malatyada koçali lakaplı kökler yok.
YanıtlaSilTrabzonda bahsedilen soyisimlerin çoğu Yunan'dır, yani Rum'dur. Köy isimlerine bakacak olursanız Rumca isimler göreceksiniz.
YanıtlaSil